עשרים וארבע שעות לפני
31.12.2024 – 22.10.2024
מיכל גוברין, מידד אליהו, סלה-מנקה
אוצרים: קבוצת סלה-מנקה
צילום: יום עומר
חדר עיון: מיכל טל
בארץ הזאת תמיד היה כבר מישהו. תמיד הגיעו אליה, מעבר לנהר, מעבר לים, ונדדו חזרה לגלות. עם אחרי עם. אולי את זה רצו היהודים לחשוף. את המקום השמוט. מקום של חלום, של אוטופיה, מקום עם מימד אחר, כמו סוכה. סוכות הוא החג האוניברסלי ביותר. באחרית הימים יֵשבו כל שבעים אומות העולם בסוכת עורו של ליוויתן.
(אד׳ אילנה צוריאל, בתוך הבזקים, מיכל גוברין)
עשרים וארבע שעות לפני היא תערוכה שמרחיבה, משחזרת ומתעדת תהליכים שונים מאירוע ״מושבת סוכות״ שהתקיים בין 5 ל-6 באוקטובר 2023, ליל הושענא רבה, בגבעת התורמוסים/מצפתל, ירושלים. ״מושבת סוכות״ היה אירוע אמנות במרחב הציבורי, דיאלוג אמנותי בין פרויקט הסוכות של קבוצת סלה-מנקה, ספרה של מיכל גוברין הבזקים (2002) ומאבקם של קהילת תושבי תלפיות מזרח מצפתל, לשימור הגבעה ומניעת הקמת תחנת משטרה עליה, בעקבות התוכנית של חברת רמי לוי להקמת מלון תיירים במיקום שבו נמצאת תחנת המשטרה כיום.
סוכה היא תוצר של יישום הוראות כתובות המאפשרות לממש את המצווה ״בסוכות תשבו שבעת ימים״, כחזרה על מעשה היציאה ממצרים. הרעיון להקים ״מושבת סוכות״ בגבעה זו נולד גם הוא מרצון ליישם תוכנית של האדריכלית אילנה צוריאל, דמות בדיונית ברומן של גוברין. צוריאל מתכננת להקים בגבעה זו מונומנט ארעי לשלום ומרכז ללימודי שמיטה – מרחב למפגש בין יהודים לפלסטינים, בין א.נשים מרקעים ולאומים שונים, המציע תפיסה אחרת בקשר לאדמה, למקום ולמושגים של בעלות ושל ארעיות, כאלטרנטיבה אפשרית לקיום אחר. ואולם בעקבות מלחמת המפרץ, התוכנית של צוריאל לא יוצאת לפועל.
עשרים שנה לאחר פרסום הספר קבוצת סלה-מנקה בשיתוף מיכל גוברין וקהילת מצפתל פירשו, עדכנו והגשימו את התוכנית האדריכלית של צוריאל, כשביום האחרון של חג סוכות (ערב הושענא רבה) הציבו את ״מושבת סוכות״ – אותו מונומנט לשלום שעליו חלמה צוריאל. המושבה הייתה מורכבת מהעתק של ״סוכת דלר״ (עבודת אמנות שהפכה באירוע זה לסוכה כשרה), ״סוכת קינגסטון״ וסוכת מצפתל. הסיורים, הסדנאות והמפגשים ב״מושבת סוכות״ איפשרו לדון בבעיות השעה, לחדש את השיח סביב המושג שלום ולעורר מחשבות על מקום, קבע, שימור וארעיות. ב-5 באוקטובר 2023, יום ההקמה, נערכו בגבעה סיורים, מפגש אמנים וסדנת כתיבה. כמה מהאמנים עשו בסוכות את הלילה שבין 5–6 באוקטובר. למחרת, בבוקר 6 באוקטובר 2023 פורק המונומנט הארעי לשלום, עשרים וארבע שעות לפני.
התערוכה הנוכחית מתעדת את אירוע ״מושבת סוכות״ ובו בזמן ממשיכה ומרחיבה אותו. בתערוכה מוצבת אחת הסוכות שעמדו ב"מושבת סוכות" – "סוכת קינגסטון" מאת קבוצת סלה-מנקה, ובה ציורים של בריאן הואד. הפעם הסוכה מורכבת הפוך, כך שהציור על הקירות הפנימיים מוצב כלפי חוץ, ועל כל הקירות החיצוניים שהפכו פנימיים מוצג ציור חדש של מידד אליהו, המתאר את אירוע ״מושבת סוכות״ דרך תהליך ההקמה, ההצבה והפירוק של המושבה. הסוכות מופיעות בסוכה בלי שאליהו מצייר אותן, אלא מקולפות מהציור ועשויות מהעץ של סוכת קינגסטון עצמה. עץ הסוכה נחשף בציור החדש ומדגיש את החסר.
בשני חדרים אחרים שוחזר משרד האדריכלות של אילנה צוריאל ובו מוצגים התוכניות והרעיונות שהובילו אותה לתכנון ״מושבת סוכות״. בחדר אחד בסטודיו ישנם תצלומים של יום עומר, המתעדים את האירוע וגם מודלים של הסוכות.
לתערוכה מתלווה גם ארכיון חזותי וטקסטואלי, חלק ממחקר של מיכל טל, בוגרת החוגים לפולקלור ואנתרופולוגיה באוניברסיטה העברית, שנעשה במסגרת הסמינר ״מבנים ארעיים של ידע: הסוכה כמופע״ בחוג לתיאטרון. הארכיון מוקדש לתיעוד סוכות והמשמעות המתלווה אליהן בשנת תשפ״ד. סוכות שנשכחו מאחור לאחר האסון של שבעה באוקטובר הפכו ממבנה ארעי לביטוי פרפורמטיבי של הארעיות הקולקטיבית במציאות המתמשכת של השנה שחלפה.
ניהול טכני והקמה: איתן חביב | עוזרת אוצרת ומפיקה: נעמה מוקדי | עוזרת הפקה ומנהלת חלל תערוכות: גיל גודינגר | עריכה לשונית: רונית רוזנטל | תרגום לערבית: אנוואר בן באדיס | עיצוב גרפי: מאיה שלייפר
התערוכה בתמיכת: מפעל הפיס, עיריית ירושלים, מינהל התרבות. בשיתוף מעבדת ממיאמג והחוג לתיאטרון באוניברסיטה העברית.
שעות פתיחה: ג׳-ה׳ 12:00-17:00, ו׳ 10:00-14:00
מרכז לאמנות ומחקר מעמותה, בית הנסן, רח׳ גדליהו אלון 14, ירושלים
===
אירוע פתיחה: יום שלישי, 22.10, כניסה חופשית
19:00 פתיחת התערוכה
19:45 סיור עם האמנים
20:30 שיחה ולימוד עם פרופ׳ מיכל גוברין: מספר המקומות מוגבל, לינק להרשמה ללא עלות >>
תשוקה ושמיטה: שיחה ולימוד עם פרופ' מיכל גוברין במסגרת פתיחת התערוכה:
בלב הכאב והקרב חוצה החלום את ההווה, ומעניק אופק של תקווה ושליחות ליום שאחרי. תשוקה ושמיטה כרוכות זו בזו. בירושלים – "מקום התאווה" של האל ושל שלושת הדתות המונותאיסטיות – התממשה התשוקה בקרבות עקובי דם, וברוממות התפילה והרוח האנושית. נלמד יחד על אחת התרומות המופלאות של היהדות לשאלת היחס בין עם ובין מקום, והיא "השמיטה" – היכולת להרפות את האחיזה ולשמוט. דווקא את הנחלה, או הממון, דווקא את מה שאהוב. היכולת לפרק את גדרות הנחלה כדי להזמין להנות מפריה את העני, הגר והאחר. בדומה לסוכה, הסכוכה בענני הכבוד מעשה ידי האדם, הנפתחת לאושפיזין, אבות האומה, ולכל דיכפין. התערוכה "עשרים וארבע שעות לפני", הנעה בין אוטופיה ובין הווה של חורבן, היא הזדמנות לשוב ולחשוב באופן רדיקלי על מקומנו כאן, ולשאול, מהו הסיפור ומה החזון שלאורם נלך?
מידע על אירועים נוספים בתערוכה יפורסם במדיה החברתית ובאתר המרכז
דימוי ראשי: ציור: מידד אליהו, צילום: נעמה מוקדי
قَبْلَ أَرْبَعٍ وَعِشْرينَ ساعَةٍ
مَركز "مَعموتا" لَلفنون وِالأبحاث، بيت هانسِن
31.12.24 – 22.10.2024
ميخال جوبرين، ميداد إلياهو، سالا مَنْكا
الافتتاح: يوم الثلاثاء الموافِق لِ 22.10, 19:00
القَيّمون: مجموعة سالا مَنْكا
تصوير: يَم عومِر
غرفة الدراسات والأبحاث: ميخال طال
في هذه البلاد كان هناك دائمًا شخص ما. كانوا يصلون إليها دائمًا، عبر النهر، عبر البحر، ويتجولون عائدين إلى المنفى. أناس بعد أناس. وربما هذا ما أراد اليهود أن يكشفوه. المكان الذي سقط. مكان الحلم، المدينة الفاضلة، مكان ذو بعد آخر، مثل العريشة. عيد العرش هو العيد الأكثر عالمية. في آخر الزمان، ستجلس جميع أمم العالم السبعين في مسكن جلد الحوت.
(المعمارية إيلانا تسوريئيل، داخلَ الوَمْضات، ميخال جوبرين)
يُعتَبر معرض قبل أربع وعشرين ساعة مَعرضًا يوسع ويعيد بناء ويوثق عمليات مختلفة من حدث "مستعمرة العريشة" الذي أقيم بين 5 و6 تشرين الأول أكتوبر لعام 2023، ليلة "هوشاعنا رابا" (آخر أيام عيد العرش)، في تلة الترمُس\ ميتسبيتيل، في القدس. كان مشروع "مستعمرة العريشة" حدثاً فنياً في الفضاء العام، وحوار فني بين مشروع العرائش التابع لمجموعة سالا مانكا، وكتاب ميخال جوبرين الوَمضات (2002) ونضالات مجتمع سكان حي "شرق تلبيوت" ميتسبيتل، من أجل الحفاظ على التلة ومنع بناء مركز للشرطة عليه، تنفيذاً لخطة شركة رامي ليفي لبناء فندق سياحي في الموقع الذي يوجد فيه مركز الشرطة اليوم.
والعريشة هي نتاج تطبيق تعليمات مكتوبة تمكن من تحقيق للفريضة اليهودية "اسكنوا في العريشة سبعة أيام" كتكرار لفعل الخروج من مصر. كما ولدت فكرة إنشاء "مستعمرة العُرش" على هذه التلة من الرغبة في تنفيذ مخطط للمهندسة المعمارية إيلانا تسوريئيل، وهي شخصية خيالية في رواية جوبرين. تخطط تسوريئيل لإقامة نصب تذكاري مؤقت للسلام على هذه التلة ومركز لدراسات "شميتا" (أرض البور)، – مساحة للقاء بين اليهود والفلسطينيين، بين النساء من خلفيات وجنسيات مختلفة، والتي تقدم مفهومًا مختلفًا فيما يتعلق بالأرض والمكان، ومفاهيم الملكية وعدم الثبات، كبديل محتمل لوجود آخر. ومع ذلك، بعد حرب الخليج، لم تؤت خطة تسوريئيل ثمارها.
بعد عشرين عامًا من نشر الكتاب، قامت مجموعة سالا مانكا بالتعاون مع ميخال جوبرين ومجتمع ميتسبيتيل بتفسير وتحديث وتنفيذ خطة تسوريئيل المعمارية، عندما وضعوا في اليوم الأخير من عطلة عيد العرش (عشية هوشاعنا رابا) "مستعمرة العُرش" – نفس النصب التذكاري للسلام الذي حلمت به المعمارية تسوريئيل. تتألف المستعمرة من نسخة طبق الأصل من "عريشة دِلار" (عمل فني أصبح للعريشة والتي أصبحت "حَلالًا" حسب الشريعة اليهودية)، "وعريشة كينجستون" وكذلك "عريشة ميتسبيتيل". أتاحت الجولات وورش العمل والاجتماعات في مستعمرة العُرش مناقشة مشاكل اللحظة وتجديد الخطاب حول مفهوم السلام وتحفيز الأفكار حول المكان والديمومة والحفظ والزوال. وفي 5 تشرين الأول أكتوبر 2023، يوم التأسيس، أقيمت على التلة جولات ولقاء للفنانين وورشة عمل للكتابة. قام بعض الفنانين بأداء عروضهم في عيد العرش في الليلة الواقعة بين 5 و6 أكتوبر. وفي اليوم التالي، في صباح 6 أكتوبر 2023، تم تفكيك نصب السلام المؤقت، قبل أربع وعشرين ساعة.
يوثق المعرض الحالي حدث "مستعمرة العُرش" وفي نفس الوقت يكمله ويوسعه. في المعرض، تم وضع إحدى طوائف العرائش التي كانت موجودة في "مستعمرة العُرش" – "عريشة كينغستون" لمجموعة سالا مانكا، وهي تحتوي على لوحات لبرايان هود. هذه المرة يتم تجميع العريشة رأسا على عقب، بحيث توضع اللوحة على الجدران الداخلية إلى الخارج، وعلى جميع الجدران الخارجية التي أصبحت داخلية، يتم عرض لوحة جديدة لميداد إلياهو، تصف حدث "مستعمرة العرائش" من خلال عملية إنشاء وتفكيك المستعمرة. تظهر العريشة في السكة دون أن يذكر إلياهو ذلك، بل يتم تقشيرها من اللوحة ومصنوعة من خشب عريشة كينجستون نفسها. يظهر خشب العريشة في اللوحة الجديدة ويؤكد الشيء الناقص.
وفي غرفتين أخريين، تم ترميم مكتب الهندسة المعمارية الخاص بإيلانا تسوريئيل ويتم عرض الخطط والأفكار التي قادتها إلى تصميم "مستعمرة العُرش". في إحدى غرف الاستوديو توجد صور ليَم عومر، والتي توثق الحدث بالإضافة إلى نماذج من عيد العرش.
ويرافق المعرض أيضًا أرشيف مرئي ونصّي، وهو جزء من دراسة أجرتها ميخال طال، خريجة قسمي الفولكلور والأنثروبولوجيا في الجامعة العبرية، والتي تم إجراؤها ضمن ندوة "المباني المؤقتة للمعرفة: العريشة كعرض" في قسم المسرح. تم تخصيص الأرشيف لتوثيق العرائش والمعاني المرتبطة بها في عام 2024. إن العرائش التي تُركت بعد كارثة السابع من تشريم الأول أكتوبر قد تحولت من مبنى سريع الزوال إلى تعبير أدائي عن الزوال الجماعي في الواقع المستمر للعام الماضي.
==
الغرفة رقم 1: مكتب الهندسة المعمارية تسوريئيل جوبرين: ميخال جوبرين ومجموعة سالا مانكا (كل الشكر لِهداس عوفرات)
الغرفة رقم 2: العارضات: عريشة ديلار: – عدي كابلان وشاحَر كرمل؛ عريشة كينغستون: كْتورا مانور
صور وتوثيق للحدث من قِبَل "ميتْسبيتيل": يَم عومِر | تحرير كتاب التصوير الفوتوغرافي يَم عومر: نعمه موقادي
الغرف رقم 3: عريشة كينغستون: مجموعة سالا مانكا، اللوحة الخارجية: بريان هود، اللوحة الداخلية: ميداد إلياهو
الغرفة رقم 4: غرفة الدراسات والأبحاث – ميخال طال
الإدارة الفنية والإنشاءات: إيتان حبيب | مساعد البناء والإنشاءات: دين بار | مساعدة القيّمة والمنتجة: نعمه موقادي مساعد الإنتاج ومدير مساحة المعارض: جيل جودينجر | التحرير اللغوي: رونيت روزنتال | الترجمة للعربية: أنور بن باديس
المعرض بدعم من: مِفْعال هَبايْس، بلدية القدس، إدارة الثقافة. بالتعاون مع مختبر ماميإيميج وقسم المسرح في الجامعة العبرية.