לנדקוויסט | נעמה מוקדי / זיכרון צלילי | איתן חביב
שתי תערוכות יחיד במרכז לאמנות ומחקר מעמותה, בית הנסן
אוצרת: מעין שלף
21.02.25-11.04.25
לנדקוויסט | נעמה מוקדי
בתערוכה לנדקוויסט נעמה מוקדי יוצרת מרחב תיעודי פרפורמטיבי שהוא אישי וביוגרפי ובה בעת מהדהד עצב חשוף של החברה הישראלית, הנוגע בשכול. קשר הכאב שהיא טווה ופורמת יוצר מתח בין-דורי שנע בין אבות לבנים ובין בנות לאבות, ומתקיים במרחב לימינלי של טראומה מתמשכת, שבו כל יום הוא יום הזיכרון. לעיתים האמנית היא האם ולעיתים הבת; מבטה מכמיר הלב על אביה יוצר רגעים של עצב, הומור, אי-נוחות וחמלה. בחינת הקשר ביניהם נעשית גם באמצעות בחינת קונבנציות של צילום, וידאו וקולנוע תיעודי, כאשר העברת המצלמה אל האב, שביקש לתעד את התהליך, היא גם דרך לפנות מקום ונראות לממד של חוסר שליטה, הקיים בחיפוש התמידי אחרי הריפוי ובכמיהה לדמות אב נוכחת אל מול תחושת הנטישה שבשכול.
כשהיה בן שנה וחצי אביה של מוקדי איבד את אביו במלחמת ששת הימים. היא מספרת שבביתו לא דיברו על אבא. אביה שירת בצבא כטייס קרב, ולאחר שהשתחרר הקים מנחת מטוסים ומועדון צניחה חופשית. לפני כשנתיים, האב, שלדבריה היה נוקשה ומסוגר, חווה משבר גדול והתחיל במעין מסע רגשי ורוחני שחשף אותו ואת פגיעותו. המסע הזה נרמז בעבודות שבתערוכה דרך דמותו האניגמטית של האב, אבל הוא אינו מפוענח במלואו. המסע שחווים האב והבת כאשר הם מתעדים זה את זו ואת עצמם מפרק קלישאות של גבריות ואבהות ישראלית.
לדברי האב, שם התערוכה, לנדקוויסט, הוא מנטרה שירדה מהשמיים ועזרה לו לעבור קשיים פיזיים ורגשיים בזמן קורס טיס, ובדיעבד התברר לו שזה שמו של אדם שהיה מפקד חיל האוויר הפיני ונפטר שבועות לפני שהאב עצמו נולד.
עבודת הווידאו המרכזית בתערוכה שוזרת את נקודות המבט של מוקדי ושל אביה. רובן צולמו סביב אירועי יום הזיכרון האחרון ומקצתן ביום זיכרון מוקדם יותר. בעבודה אחרת, עבודת סאונד על כיסא ילדים, המאזינים מוזמנים להקשיב למדיטציית סריקת גוף בקולו של אביה של מוקדי. בעבודה שלישית מוקרן צילום אולטרסאונד של הרחם של האמנית.
בעבודה הרביעית מוקרן תיעוד של מיצג שיצרה מוקדי בגלריה לאמנות עכשווית עין הוד, ובה ציורים של משה מוקדי, סבו של אביה של האמנית. שם העבודה – ״מנתקת מגע״ – הוא מושג הלקוח משפת הטיסה בחיל האוויר. ״לנתק מגע״, מספרת האמנית, פירושו לעזוב את השטח, להיפרד מהאויב, לחזור הביתה. לדבריה, העבודה עוסקת גם בניסיון להגדרה עצמית עצמאית שאינה תלויה בגברים שבחייה.
העבודות בתערוכה מציירות קווים מקבילים בין חילופי התפקידים התמידיים בין אם לבת, בין אב לבן, כמו מסע לגירוש שדים של ילד שנותר כלוא בנקודת הזמן שבה איבד את אביו, ושל אישה-ילדה שכמהה לדמות האב הנוכחת-נעדרת, ובה בעת רוצה לשחרר אותה ולהיות אימא לילד משלה.
זיכרון צלילי | איתן חביב
בתערוכה זיכרון צלילי מציג איתן חביב שלוש עבודות חדשות. עבודה אחת, מיצב הקערות, נוצרה בעקבות דיאלוג עם האמן המנוח דב אור-נר, שהחל בתערוכה ״דבאורנרעבודותחדשות״ שהוצגה במרכז מעמותה בשנת 2023. בעבודה, שהייתה אמורה להיות מיצב משותף לאור-נר ולחביב, מי מלח צפים בתוך קערות פלדה. מַתְמְרים מרטיטים את הקערות, המשמשות כתיבת תהודה וגורמות לתנועה במים; התגובה הסונרית שנוצרת מטרידה ומכשפת כאחת. חביב משתמש בפרקטיקות ניסיוניות להפקת צליל מחומר. לדבריו, הוא מחפש את נקודות ההדהוד של החומר על מנת לחשוף את הקומפוזיציה הטבעית שלו או את התדרים החבויים בו. קערות המים הן עבורו כלי קיבול שמכיל זיכרונות טבועים ומוטבעים.
העבודה השנייה בתערוכה נוצרה בעקבות סדרת עבודות וניסויים מהשנים האחרונות, שבהם חביב משתמש בארכיונים עזובים של קלטות שמע שמצא ברחוב או של אנשים שהלכו לעולמם. כמו קערות המים, גם הסלילים המגנטיים הופכים לכלי קיבול לזיכרונות, לעזבונות של חיים. גם כאן, המניפולציה המכנית-אנלוגית שחביב עושה בחומר נועדה למצוא את התדרים שבהם הצליל מפעיל את הזיכרון מחדש.
בעבודה זו חביב משתמש בהקלטת ריאיון של דב אור-נר לנגה חביון, ובה הוא מספר על זיכרון ילדות שבו שמע את קולו של היטלר ברדיו. בשנות חייו האחרונות הידרדר חוש השמיעה של אור-נר, ודווקא אז גברה סקרנותו בנוגע לסאונד כמדיום אמנותי. בתקופה שבה החליפו רעיונות, חביב הרגיש שאובדן השמיעה של אור-נר איפשר לו לתפוס ולעבד צלילים באופן חופשי ממגבלות. בריאיון סיפר אור-נר שקולו של היטלר נשמע כמו נביחות, ושהאגרסיביות הטמונה בקולו ריתקה אותו. בעבודה הנוכחית חביב עושה מניפולציות על הסליל המגנטי של הקלטת הריאיון באמצעות הוצאתו מהקלטת ומתיחתו על פני לוח בעזרת מערך מיסבים. דרך הארכת מסעו של הסליל במרחב והפיכת הקול לחומר פיסולי הוא מציל ומשמר את קולו של אור-נר, ובה בעת מעוות אותו ומפשיט אותו ממשמעותו באופן שמהדהד את הפרשנות של אור-נר עצמו לזיכרון שלו. פירוק המילים להברות ומחוות מנתק את הצליל מהקשרו וחושף משמעויות חדשות שהיו חבויות בחומר.
בעבודה השלישית, שנוצרה בהמשך לעבודה שהוצגה בפרויקט פרטיטורות לאקוסטיקה חברתית*, רכב צעצוע מתנגש בקיר שוב ושוב וממנו בוקעת קומפוזיציה שהולחנה מהקלטות של "שיבושי רדיו", במילותיו של חביב. במקור נוצרה העבודה כתיווי לנסיעה ברחבי ירושלים, שבמהלכה תדרי רדיו חולפים מוזמנים לפלוש באקראי אל הרכב הנוסע – חדירה המשקפת טשטוש גבולות בין הציבורי והפוליטי למרחב הפרטי. מצד אחד הרכב מייצג משהו גברי ואגרסיבי, ומצד אחר הוא צעצוע המאיץ את נסיעתו כאחוז טנטרום ומאבד שליטה. המאבק העיקש שלו להישמע הופך לפעולה של הרס עצמי. התדרים המוקלטים כמו מתחרים על הקשב של המאזין ומנסים להתקבע על נרטיב כלשהו, אבל למעשה יוצרים רק רעש.
* באוצרות ד״ר ליאורה בלפורד, שיתוף פעולה בין מרכז מעמותה לחוג לתיאטרון באוניברסיטה העברית.
מרכז לאמנות ומחקר מעמותה | מנהלת אמנותית: לאה מאואס | מנהלת פרויקטים: נעמה מוקדי | הפקה: לאה מאואס וגיל גודינגר | אחראית חלל: גיל גודינגר | הקמה "זיכרון צלילי": איתן חביב | הקמה "לנדקוויסט": איתמר מבורך | עריכה לשונית: רונית רוזנטל | תרגום לערבית: אנוואר בן באדיס | עריכה באנגלית: ג׳ודית אפלטון | עיצוב גרפי: מאיה שלייפר
התערוכה בתמיכת: עיריית ירושלים ומינהל התרבות
שעות פתיחה: ג׳-ה׳ 12:00-17:00, ו׳ 10:00-14:00
אירוע הפתיחה יתקיים ביום שישי, ה21.2 בשעה 12:00
שיח אמנים במסגרת התערוכות יתקיים בתאריך 09.03.25 בשעה 19:00
אירוע במסגרת התערוכה ״לנדקוויסט״ יתקיים ב26.3 בערב, פרטים נוספים בקרוב
נעילה: 11.04.2025
لانْدْكْفيسْت | نَعْمَه موكادي / ذاكرة الصوت | إيتان حَبيب
معرضان فرديان في مركز مَعْموتا للفنون والأبحاث، بيت هانسن
القَيِّمَة: مَعْيان شْلاف
21.02.25-11.04.25
لانْدْكْفيسْت | نَعْمَه موكادي
تخلق نعمه موكادي مساحة وثائقية أدائية شخصية وسيرية في معرض لاندكفيست، وفي الوقت نفسه تعكس الحزن المكشوف للمجتمع الإسرائيلي. إن رباط الألم الذي تنسجه وتشكله يخلق توترًا بين الأجيال ينتقل بين الآباء والأبناء وبين البنات والآباء، ويوجد في مساحة حدودية من الصدمات المستمرة، حيث يكون كل يوم هو يوم الذكرى. أحيانًا تكون الفنانة هي الأم وأحيانًا تكون ابنتها؛ إن نظرتها المؤلمة إلى والدها تخلق لحظات من الحزن والفكاهة وعدم الراحة والشفقة. ويتم فحص العلاقة بينهما أيضًا من خلال فحص اتفاقيات التصوير الفوتوغرافي والفيديو والفيلم الوثائقي، حيث يعد تسليم الكاميرا للأب، الذي أراد توثيق العملية، أيضًا وسيلة لإفساح المجال والرؤية لـ إن البعد الذي يفتقد إلى السيطرة، والذي يتجلى في البحث الدائم عن الشفاء وفي الشوق إلى وجود شخصية الأب في مواجهة الشعور بالثَكَل.
عندما كان عمره سنة ونصف، فقد أبو نعمه موكادي والده في حرب الأيام الستة. وتقول إنهم لم يتحدثوا عن والدهم في المنزل. كان والدها طيارًا مقاتلًا في الجيش، وبعد تسريحه من الجيش أنشأ مهبطًا للطائرات وناديًا للقفز بالمظلات. قبل عامين تقريبًا، مر الأب، الذي قالت إنه كان صارمًا ومنطويًا، بأزمة كبيرة وبدأ نوعًا من الرحلة العاطفية والروحية التي كشفته عن نفسه وعن ضعفه. تم التلميح إلى هذه الرحلة في الأعمال المعروضة من خلال شخصية الأب الغامضة، ولكن لم يتم فك شفرتها بالكامل. إن الرحلة التي يعيشها الأب وابنته أثناء توثيقهما لبعضهما البعض ولنفسيهما تفكك الصور النمطية للرجولة والأبوة الإسرائيلية.
وبحسب الأب فإن اسم المعرض، لاندكفيست، هو تعويذة نزلت من السماء وساعدته على تجاوز الصعوبات الجسدية والعاطفية أثناء دورة الطيران، وبعد أن استعرض نفسه اكتشف أنها اسم رجل كان قائد القوات الجوية الفنلندية وتوفي قبل أسابيع من ولادة والده نفسه.
يتشابك عمل الفيديو الرئيسي في المعرض بين وجهات نظر نعمه موكادي ووالدها. تم أخذ معظمها في جولة حول أحداث يوم الذكرى الأخير وبعضهم في يوم الذكرى السابق. في عمل آخر، وهو عمل صوتي على كرسي الأطفال، تتم دعوة المستمعين للاستماع إلى تأمل مسح الجسم بصوت والد موكادي. وفي العمل الثالث، يتم عرض تصوير بالموجات فوق الصوتية لرحم الفنانة.
أما العمل الرابع هو فيلم وثائقي عن تركيب أنشأته موكادي في معرض "عين هود" للفن المعاصر، ويضم لوحات لموشيه موكادي، جد الفنانة لأبيها. اسم العمل – "قطع الاتصال" – هو مفهوم مستعار من لغة الطيران في القوات الجوية. يقول الفنان إن "قطع الاتصال" يعني مغادرة المنطقة، وتوديع العدو، والعودة إلى الوطن. وبحسب قولها، فإن العمل يدور أيضًا حول محاولة تعريف الذات بشكل مستقل لا يعتمد على الرجال في حياتها.
ترسم الأعمال المعروضة أوجه تشابه بين التبادل المستمر للأدوار بين الأم وابنتها، وبين الأب والابن، مثل رحلة لطرد شياطين طفل يظل سجينًا في لحظة فقد فيها والده، وبين امرأة تعيش في عالم آخر. – الطفل الذي يتوق إلى شخصية الأب الحاضر الغائب، وفي نفس الوقت يريد تحريرها وتصبح أمًّا لطفل هي أنجبنه.
ذاكرة الصوت | إيتان حَبيب
يقدم الفنان إيتان حبيب ثلاثة أعمال جديدة في معرض "ذاكرة الصوت". تم إنشاء أحد الأعمال، وهو تركيب الأوعية، بعد حوار مع الفنان الراحل دوف أور نير، والذي بدأ مع معرض "أعمال جديدة لدوف أور نير" الذي عُرض في مركز معموتا في عام 2023. في العمل، الذي كان من المفترض أن يكون تركيبًا مشتركًا لأور نير وحبيب، تطفو المياه المالحة في أوعية فولاذية. تتسبب الطبول في اهتزاز الأوعية، والتي تعمل ككتابة رنينية وتسبب الحركة في الماء؛ وتكون الاستجابة الصوتية الناتجة مزعجة وساحرة في نفس الوقت. يستخدم حبيب ممارسات تجريبية لإنتاج الصوت من المواد. وبحسب قوله، فإنه يبحث عن نقاط الرنين في المادة ليتمكن من الكشف عن تركيبها الطبيعي أو الترددات المخفية داخلها. بالنسبة له، فإن أوعية الماء هي حاويات تحتوي على ذكريات مطبوعة ومختومة.
أمّا العمل الثاني في المعرض فقد تم إنجازه بعد سلسلة من الأعمال والتجارب في السنوات الأخيرة، حيث يستخدم حبيب أرشيفات مهجورة من الأشرطة الصوتية التي وجدها في الشارع أو لأشخاص متوفين. وكما هو الحال مع أوعية الماء، تصبح الملفات المغناطيسية أيضًا بمثابة أوعية للذكريات وإرث الحياة. هنا أيضًا، يهدف التلاعب الميكانيكي التناظري الذي يقوم به حبيب على المادة إلى العثور على الترددات التي يقوم الصوت عندها بإعادة تنشيط الذاكرة.
يستخدم حبيب، في هذا العمل، تسجيلاً لمقابلة مع دوف أور نير لانغ حِفيون، يروي فيها ذكريات طفولته عندما سمع صوت هتلر على الراديو. في السنوات الأخيرة من حياته، تدهورت حاسة السمع لدى أور نير، ومن هنا نما فضوله بشأن الصوت كوسيلة فنية. خلال الوقت الذي تبادلا فيه الأفكار، شعر حبيب أن فقدان السمع لدى أور نير سمح له بإدراك الأصوات ومعالجتها بحرية دون قيود. وقال أور نير في إحدى المقابلات إن صوت هتلر كان يشبه النباح، وإن العدوانية الكامنة في صوته كانت تثير اهتمامه. في العمل الحالي، يقوم حبيب بالتلاعب بالملف المغناطيسي لشريط المقابلة عن طريق إزالته من الشريط ومده عبر لوح باستخدام مجموعة من المحامل. من خلال توسيع رحلة الملف عبر الفضاء وتحويل الصوت إلى مادة نحتية، فإنه ينقذ ويحافظ على صوت أور نير، وفي الوقت نفسه يشوهه ويجرده من معناه بطريقة تعكس تفسير أور نير الخاص لذاكرته. إن تقسيم الكلمات إلى مقاطع لفظية وإشارات يفصل الصوت عن سياقه ويكشف عن معاني جديدة كانت مخفية في المادة.
أما في العمل الثالث، والذي تم إنجازه استمراراً للعمل المقدم في مشروع النوتة الموسيقية للجمالية الاجتماعية[1]، حيث
[1] في أمانة المعارض الدكتورة ليؤورا بلفورد، تعاون ما بين مركز معموتا للفنون والأبحاث وقسم المسرح في الجامعة العبرية.
تصطدم سيارة لعبة بشكل متكرر بالحائط، ومن هنا تنبثق مقطوعة موسيقية مكونة من تسجيلات "تشويشات الراديو" بكلمات حبيب. تم إنشاء هذا العمل في الأصل كدليل لرحلة عبر القدس، حيث يتم دعوة الترددات الراديوية المارة لغزو السيارة المسافرة بشكل عشوائي – وهو تدخل يعكس طمس الحدود بين المجال العام والسياسي والمجال الخاص. من ناحية، تمثل السيارة شيئًا ذكوريًا وعدوانيًا، ومن ناحية أخرى، فهي لعبة تتسارع وكأنها في نوبة غضب وتفقد السيطرة. إن كفاحه العنيد لكي يُسمع صوته يصبح بمثابة عمل من أعمال التدمير الذاتي. يبدو أن الترددات المسجلة تتنافس على جذب انتباه المستمع وتحاول التركيز على قصة ما، ولكنها في الواقع لا تخلق سوى الضوضاء.
مركز مَعْموتا للفنون والأبحاث
المديرة الفنية: ليئا ماواس | مديرة المشاريع: نعمه موكادي | الإنتاج: ليئا ماواس وجيل جودينجر | مسؤولة المساحة الفنية: جيل جودينجر | إنشاء "ذاكرة الصوت": إيتان حَبيب | إنشاء "لانْدكفيست": إيتمار مِبوراخ | التحرير اللغوي: رونيت روزنطال | الترجمة للعربية: أنور بن باديس | التحرير اللغوي في الإنجليزية: جوديت أفلاطون | تصميم الجرافيك: مايا شْلايْفِر
المعرض برعاية: بلدية القدس ودائرة الثقافة